#سؤال

چرا در ( یا ایها الذین آمنوا ) فعل به صورت غایب آمده است!؟

#پاسخ

۱- برخی به اشتباه اینچنین پنداشته اند که علت استفاده از لفظ « آمنوا » به جای « آمنتم »، التفات از خطاب است. کلام از صیغه مخاطب به غایب روی داده که یکی از لطائف علم معانی است. در حالیکه در این عبارت التفات روی داده و استعمال آمنوا به صیغه غایب طبق قاعده نحوی است.

۲- چون از طرفی با حرف ندا آغاز شده در قلمرو خطاب است و از طرفی هم موصول،ضمیر عاید می خواهد و ضمیر عاید فقط غایب است از این رو بہ جای این کہ بگوید:"یا ایها الذین آمنتم"گفته است "یا ایها الذین آمنوا"

۳- استعمال غالب و اکثری عرب به صورت « أنت الذی فعل » یعنی با صیغه غایب است و « أنت الذی فعلت » یعنی صیغه مخاطب کمتر استعمال میشه اما با این وجود خلاف قاعده نیست.
پس استعمال به صیغه مخاطب صحیحه و خلاف قاعده نیست بلکه استعمالش کمتره. همانطور که در دعای امام حسین علیه السلام در روز عرفه اومده که « أنت الذی انعمت ، أنت الذی أحسنت ... » 

مورد سوم یعنی «کثرت استعمال» صحیحه‌.
چون کثرت استعمال در غایب موجب شکل گیری انصراف و انصراف هم موجب شکل گیری ظهور میشه. و هر ظهوری حجت است به خاطر بناء و سیره عقلاء . پس مطلوب ثابت شد. 

ما را در ایتا دنبال کنید .

#ترکیب

لا أبا لك

تعرب كما يلي:

«لا»: حرف لنفي الجنس مبني على السكون لا محلّ له من الإعراب.

«أبا»: اسم «لا» منصوب بالألف لأنّه من الأسماء الستّة. وهو مضاف.

«لك»: اللّام حرف مقحم بين المضاف والمضاف إليه، مبنيّ على الفتح لا محلّ له من الإعراب.
والكاف ضمير متّصل مبنيّ على الفتح في محلّ جر مضاف إليه.

وخبر «لا» محذوف تقديره: موجود.

#سؤال

تحلیل ادبی "یا لَثاراتِ الْحسین" را بنویسید

#جواب

یا: حرف نداءٍ،مبنیٌّ علی السّکون،غیرُ عاملٍ
لَ: حرفُ استغاثةٍ مبنیٌّ علی الفتحة،عاملُ جرٍّ
قالَ ابنُ مالک فی ذلک:
اذا اسْتُغیثَ اسْمٌ منادیً خُفِضا
بِاللّامِ مفتوحاً ک:یا لَلْمرتضی
ثارات: جمعُ ثارَةٍ، و ثارَةٌ جمعُ ثائرٍ(اسمُ فاعلٍ:خونخواه) مِنْ" ثَأَرَ یَثْأَرُ ثَأْراً"(مهموز العین)؛
یقال:"ثَأَرَ زیدٌ الًقتیلَ"؛ (زید انتقام خون کشته شده را گرفت)
ف"ثاراتٌ" جمعُ الْجمعِ؛ مثلُ "ساداتٍ"(جمعُ سادَةٍ و هی جمعُ سائدٍ)، و مثلُ "قاداتٍ"(جمعُ
قادَةٍ و هی جمعُ قائد)، و فی زیارةِ الجامعة فی نعت الْاَئمّة علیهم السلام:
"قادَةُ الْاُمَم"
و ثاراتِ: مجرورٌ بِالکسرةِ، مضافٌ
الْحسینِ:مجرورٌ بِالکسرةِ اَیضاً مضافٌ الیه.
و معنی الْجملة بِالْفارسیّة:"ای خونخواهان حسین"(بر خیزید و خون کشندگانش را بر زمین بریزید)

یا أحمق الحمارَ

يا : حرف نداء

أَحْمَ : مناداى مرخّم كه در اصل (يا أَحْمَد) بوده

قِ : فعل امر ثلاثى مجرد صيغه ٧ از ماده (و ق ي) و فاعل (أنتَ) مستتِر به استتار وجوبى

الحمارَ : مفعول به (قِ)

يا أحمَ : محلى از اعراب ندارد چون جمله مستأنفه است.

قِ الحمارَ : محلى از اعراب ندارد چون جواب نداء است

#سؤال

تعبیر "و اَمّا بعدُ" را تحلیل کنید.

#جواب

واو در"و اَمّا بعدُ..." حرف عطف است که ما بعد را به ماقبل(که همان بَسْمله و حَمْدله باشد) پیوند می دهد...
و واژه "اَمّا" نیز اسم شرط است به معنی
"مَهْما"، که البته این اَمّا جانشین فعل شرط نیز هست و در اصل چنین بوده است "مَهْما یَکُنْ مِن شیئٍ" (هرچه پیش بیاید... این کار مثلا واقع می شود) که این گونه تعبیر شرطی، دلالت بر تحقق حتمی جواب می کند...
قال ابنُ مالک فی ذلک:
"اَمّا" کَ"مَهْما یَکُ مِنْ شیئٍ" و" فا"
لِتِلْوِ تِلْوِها وجوباً اُلِفا
یعنی "اَمّا" به منزله"مَهما..." است که از ادوات شرطیه است، از این رو به فای جوابیه نیاز دارد، که این فای جوابیه در تالیِ تالیِ "اَمّا"(مابعدِ مابعدِ اَمّا=مابعدِ دوم) می آید،
مثل"اَمّا علیٌّ فَقائمٌ"، و مثل همان ترکیب مورد سوال شما یعنی" اَمّا بعدُ فَقال..."

#سوال

چرا فای جوابیه بعد از مابعدِ اولِ
اَمّا نمی آید یعنی چرا نمی گویند مثلا:
"اَمّا فعلیٌّ قائمٌ"؟

#جواب:

چون همان طور که گفتیم این"اَمّا" جانشین فعل شرط است،از این رو باید بین اَمّا و حرف جواب فاصله باشد همان گونه که بین خودِ فعل شرط و بین فای جوابیه فاصله است.

و فاصله‌ بین "اَمّا" و حرف جوابیه ی فا یکی از چند امر زیر است:
مبتدا،خبر،مفعول،ظرف یا جار و مجرور،
جمله شرط و...(مثال ها و شواهد در کتب ادبی در دسترس است)
و واژه"بعدُ" ظرف است و محلاً منصوب است بنابر ظرفیت یعنی مفعول فیه، و متعلق است به خودِ همین"اَمّا"، زیرا
رنگ و صبغه فعلی دارد(توضیح داده شد که به جای فعل شرط نشسته است)
و اما این "بعدُ" لفظاً مبنی بر ضمه است، چون مضاف الیه آن حذف شده است و معنایش مورد نظر است یعنی "اَمّا بعدَ البَسْمَلةِ و الْحَمْدلةِ فَقال..."
واژه "بعد" که از جمله ظروف دائم الاضافة است،معمولاً مضاف الیه آن در کلام می آید مثل"جاء علیٌّ بعدَ العصرِ"
اما گاهی اوقات از اضافه قطع می شود و ۴حالت پیدا می کند که در ٣ حالت معرب است و در ١ حالت، مبنی که در این جا به همین حالتِ بنایی اش اشارت رفت و تفصیلش در آثار مفصل نحوی مانند مغنی اللبیب تعقیب شود...

#سوال

⁉️(عطف الخبر علی الانشاء و بالعکس)
ترکیب این عبارت چیست!؟

✍ #پاسخ ????

این عبارت ابن هشام در باب چهارم مغنی اللبیب که تیتر و عنوان است،مانند هر تیتر و عنوانی دیگر معمولا دو ترکیب درست دارد که در پی می‌آید:
یکم.هذا عطفُ الخبر علی الانشاء و بالعکس.
که در این ترکیب،کلمه"هذا" در تقدیر است،و کلمه"عطفُ..." خبر آن است.
دوم.هُنا عطفُ الخبر علی الانشاء و بالعکس.
در این ترکیب،کلمه"هُنا" مقدر است به عنوانِ خبر مقدم،و "عطفُ..." هم مبتدای مؤخر است.

۴نکته:

۱- چون تیتر باید مختصر باشد،از این رو گزیر و گریزی از تقدیر نیست.
در عین حال،تیترها کلامی کامل محسوب می شوند چون" المقدّرُ لِعلةٍ کالْمذکور"؛
یعنی چیزی که از روی علت حذف شده است گویا مذکور است.
پس،آن پاسخی که برخی از دوستان دادند و گفتند عبارت"عطفُ الخبر علی الانشاء و بالعکس" کلام نیست،چون یصحُّ السّکوت نیست،کاملا نادرست است.

۲-ترکیب دوم یعنی تقدیر"هُنا"به عنوان خبر مقدم،در تیتر مورد سوال خصوصا و در تیترهای دیگر عموما،ارجحیت دارد بر ترکیب اول یعنی تقدیر"هذا" به عنوان مبتدا.
و وجه ارجحيت هم بر می گردد به لطافت معنایی؛زیرا اگر بگوییم مثلا"هذا عطفُ الخبر علی الانشاء..."؛(این عطف خبر بر انشاء است) چندان چنگی به دل نمی زند و لطفی ندارد‌؛برخلاف وقتی که بگوییم"هُنا عطفُ الخبر علی الانشاء..."؛
یعنی در این بخش از کتاب، مبحث عطف خبر بر انشاء مطرح است؛که چنان که ملاحظه می کنید این ترکیب سخت لطیف است و دلچسب...
و همین گونه است تمام تیترهایی که در کتاب های درسی از شرح لمعه گرفته تا کفایه،ترکیب دوم یعنی تقدیر"هُنا" به عنوان خبر،بهتر و لطیف تر است تا تقدیر
"هذا" به عنوان مبتدا.
۳- فرق"هذا" با"هُنا" چیست؟
چرا"هذا"مبتدا ترکیب می شود اما"هُنا" خبر؟

پاسخ:هرچند هذا و هُنا در اسم اشاره بودن با هم مشترک اند و شباهت دارند، اما چون "هذا" مستقل است می تواند مبتدا قرار گیرد چون مبتدا باید مستقل باشد،بر خلاف"هُنا" که چون ظرف است و ظرف هم مستقل نیست بل پیوسته وابسته است و نیاز به متعلق دارد از این رو نمی تواند مبتدا واقع شود بل می تواند خبر واقع شود چون در خبر،
استقلال شرط نیست(خبرِ مفرد مستقل است مثل"زیدٌ قائمٌ"، وخبر به صورت جمله نیز مستقل است مثل"زیدٌ یُحِبُّ الْعلمَ"، اما خبر به صورت شبه جمله یعنی ظرف و جار و مجرور،نامستقل است و وابسته،زیرا متعلق می خواهد و متعلق یعنی وابسته،مثل"زیدٌ فی الدّار"=زیدٌ کان فی الدّار،و مثل"هُنا زیدٌ"=کان هُنا زیدٌ)"

۴- تعبیر «بالعکس» در آن عبارت مورد سوال شما یعنی"عطفُ الْخبر علی الانشاء و بالعکس"عطف است بر مجموع جمله اول و تحلیل تعبیر"بالعکس" و تقدیر کلی و کامل عبارت مزبور با توجه به ارجحيت ترکیب دوم- که توضیحش گذشت- چنین است:

"هُنا عطفُ الخبر علی الانشاء و عطفُ الانشاء علی الخبر"
که ترکیب و ترتیب ادبی اش کاملا درست
است و بی اشکال.
????پس، تعبیر" بالعکس" به جهت مراعات جانب اختصار-که گفتیم اختصار خصوصا در تیتر سخت مطلوب است-به جای جمله ی معطوفِ محذوفِ مزبور آمده است و همانند یک جمله ترکیب می شود که ملاحظه کردید.

#تجزیه_و_ترکیب

تجزیه و ترکیب سوره اخلاص

« بسم اللّه الرّحمن الرّحيم‌
قل هو اللّه احد، اللّه الصّمد، لم يلد و لم يولد، و لم يكن له كفوا احد. »

باء: حرف، عامل جرّ، بمعناى استعانت، مبنى.

اسم: اسم، صحيح الاخر، جامد، متصرّف، معرب، منصرف، ثلاثى، مفرد، معرّف باضافه، غير منسوب، مكبّر، مذكّر مجازى، معنا، مصدر، ثلاثى مجرّد، مجرور بباء، متعلّق به استعين، ظرف لغو، مضاف. اضافه‌اش معنوى است بتقدير « لام » .

اللّه: اسم، صحيح الآخر، مشتق از « أله، يأله» يا « وله، يأله» متصرّف، معرب، منصرف، ثلاثى، مفرد، علم، غير منسوب، مكّبر، مذكّر، ذات، غير مصدر، مجرّد، مضاف اليه براى « اسم » مجرور باضافه، موصوف.

ال: حرفيّه، براى تعريف ماهيّت، مبنى بر سكون.

رحمن: اسم، صحيح الآخر، مشتق، غير متصرّف، معرب، منصرف، ثلاثى، مفرد، معرّف بالف و لام، غير منسوب، مكبّر، مذكّر، ذات، غير مصدر، صفت مشبّهه، صفت براى « اللّه » بنابر اين اعراب جرّش تبعى است.

و همين تجزيه و تركيب عينا در « الرحيم » مى‌باشد.

قل: فعل، مفرد، مذكّر، امر حاضر، ثلاثى مجرّد از باب نصر، ينصر، از باب اصول، اجوف واوى، در اعراب و بنائش اختلاف است مشتق، متصرّف، فعل انشائى، خاص از افعال جارحه، تام، متعدّى بيك مفعول، ضمير « انت » كه فاعلش بوده در آن مستتر است باستتار وجوبى.

هو: اسم، جامد، غير متصرّف، مبنى، مفرد، ضمير منفصل، مرفوع، مذكّر، ذات، غير مصدر، مبتداء،

الله: اسم صحيح الآخر، مشتق از « أله، يأله» يا « وله، يأله»، متصرّف، معرب، منصرف، ثلاثى، مفرد، علم، غير منسوب، مكبّر، مذكّر، ذات، غير مصدر، مجرّد، خبر است براى « هو » ، مبتداء دوّم براى « احد » و « احد » خبرش مى‌باشد و جمله « اللّه احد» خبر است براى « هو » و ميتوان « هو » را ضمير فصل و عماد دانست و جمله « اللّه احد» را با جمله اسميّه كه مركّب است از مبتداء و خبر تقدير كرد و بهر تقدير جمله « هو اللّه احد» مفعول است براى « قل » لذا محلّا منصوب ميباشد.

ال: حرفيّه، براى تعريف ماهيّت، مبنى بر سكون.

صمد: اسم، صحيح الآخر، مشتق، صفت مشبّهه، متصّرف، معرب، منصرف، ثلاثى، مجرّد، مفرد، معرب بالف و لام، غير منسوب، مكبّر، مذكّر، ذات غير مصدر، صفت براى « اللّه » ، بنابراين اعراب رفعش تبعى است نه اصلى ( الله الصمد خبر دوم برای مبتدای هو ) . یا هم خبر برای الله و أل « الصمد » مفید حصر

لم يلد: فعل مضارع مجزوم (فعل جحد)، صيغه مفرد، مذكّر، غائب، ثلاثى مجرد، از باب ضرب، يضرب، معلوم، باب اصول، مثال واوى، معرب، مشتق، متصرّف، فعل اخبارى، خاص، از افعال جارحه، تام، متعدّى بيك مفعول، ضمير مستتر در آن فاعلش مى‌باشد و جمله فعل و فاعل خبر است براى مبتداء محذوف بنابراين محلا مرفوع است و تقدير آن: هو لم يلد مى‌باشد.

واو: حرف، مهمل از عمل، عاطفه، مبنى بر فتح و عطف آن از قبيل عطف مصاحب مى‌باشد.

لم يولد: فعل مضارع مجزوم (فعل جحد)، صيغه مفرد، مذكّر، غائب، ثلاثى مجرّد، از باب ضرب، يضرب، مجهول، باب اصول، مثال واوى، معرب، مشتق، متصرّف، فعل اخبارى، خاص، از افعال جارحه، تام، متعدّى بيك مفعول، ضمير مستتر در آن نائب فاعلش مى‌باشد و جمله فعل و نائب فاعل معطوف است به جمله « لم يلد» بنابراين محلّا مرفوع است.

واو: عاطفه و شرحش گذشت.

لم يكن: فعل مضارع مجزوم (فعل جحد)، صيغه مفرد، مذكّر، غائب، ثلاثى مجرّد، از باب نصر، ينصر، معلوم، باب اصول، اجوف واوى، معرب، مشتق، متصرّف، فعل اخبارى، عام، ناقص، لازم، ناسخ مبتداء و خبر، معطوف به لم يلد، بنابراين محلّا مرفوع است.

لام: حرف، عامل جرّ، شبه تمليك، لام جحود (لامى كه مسبوق به كان منفى باشد)، مبنى بر فتح.

ه: اسم، ضمير غائب، جامد، غير متصرّف، مبنى و علّت بنائش شباهت‌ وضعى بحرف مى‌باشد، مفرد، معرفه، مذكّر، ذات، غير مصدر، محلّا مجرور است به « لام » ، متعلّق به « كفوا » ظرف لغو.

كفوا: اسم، صحيح الآخر، مشتق، صفت مشبّهه، متصرّف، معرب، منصرف، ثلاثى، مجرّد، مفرد، نكره، غير منسوب، مكبّر، مذكّر، ذات، غير مصدر، خبر مقدّم براى « لم يكن».

احد: اسم، صحيح الآخر، مشتق، صفت مشبّهه، متصرّف، معرب، منصرف، ثلاثى، مجرّد، مفرد، نكره، غير منسوب، مكبّر، مذكّر، ذات غير مصدر، اسم موخّر براى « لم يكن».